Опубликовано: 16.12.2010

Уу ситимин толору кыа±ынан туґаныахха

Илин эІээргэ сир-уот кууруута-хатыыта — кураан эргиллэн

эрэрин бэлиэтэ

Ìàííûê áèèð ñàíààíû ûëûííûëàð ×óðàï÷ûãà àõñûííüû 2 êµíµãýð ûûòûëëûáûò «òіãµðµê îñòóîë» êûòòûûëààõòàðà. Áó êýïñýòèè èëèí ýІýýð óëóóñòàðãà óó êýëèèòèãýð êµµñêý µëýëýýáèò Ä.Ï.Ëàçàðåâ òіðііáµòý 100 ñûëûí áýëèýòýýґèí ÷ýð÷èòèíýí òýðèëèííý. Áàðû ìóñòóáóòòàð Äìèòðèé Ïåòðîâè÷ µëýòèí-õàìíàґûí èґèðýõòèê  à±ûííûëàð óîííà êóðààí èґýðèíýí ûëûëëàð äüàґàëëàð, ÷óîëààí Õàéàõñûêêà êýëýí òóðàð «Јëµіíý — Òóîðà ʵіë» óó ñèòèìèí êіäüµµñòýýõòèê òóґàíûû òóëà êýïñýòòèëýð. «Òіãµðµê îñòóîëó» ×óðàï÷û óëóóґóí áàґûëûãà Ñåìåí ßêîâëåâ èèëýýí-ñà±àëààí ûûòòà.

Јлµінэттэн кэлэр уу ситимэ

Äìèòðèé ÍÀÓÌÎÂ, Èë Òµìýí äåïóòàòà: 

— Óó áîïïóðóîґà õàëëààí, àéûë±à ýðãèèðèí áûґûûòûíàí ñûòûûðõàéàí äà, íàìòààí äà ûëàð. Áèґèãè µéýáèò áèèð óëàõàí òóòóóòóíàí «Јëµіíý – Òóîðà ʵіë» óó ñèòèìý áóîëàð. Áó áýéýòèí êûàìòàòûíàí óëàõàí òóòóóíó êіäüµµñòýýõòèê òóґàíûàõïûòûí ñààìàé óëàõàí êûґàë±àòûí, ýëåêòðîýíåðãèÿòûí õàà÷÷ûéûûíû,  êûàéàí áûґààðáàêêà ñûëäüàáûò. Áîïïóðóîñ Ìàéà±à ýðý äèýðè áûґààðûëëûáûòà, ñàëãûû іòòµãýð ñóîõ. Áûéûë µï êіðµëëµáµòµòòýí áèèð ýðý íîñóîñ µëýëýýòý. ÄüèІèíýí, 4-òµµ  ìîòóîð òîõòîîáîêêî µëýëèèðý áóîëëàð, êûàìòàòà óëàõàí áóîëóî ýòý. 

Ïåòð ×È×ÀÕÎÂ, Ìåëèîâîäõîç óïðàâëåíèåòûí èëèí ýІýýðäýý±è ôèëèàëûí íà÷àëüíèãûí ñîëáóéàà÷÷û:

— Áûéûë áýñ ûéûí 10 êµíµòòýí àëòûííüû 1 êµíµãýð äèýðè µëýëýýòèáèò, Јëµіíý іðµñòýí 2 ìіë. 987 òûґ. êóáîìåòð óóíó òàґààðàí, ×óðàï÷û óëóóґóãàð 1 ìіë. 202 òûґ. êóáîìåòðû áûðàõïûïïûò. ×óðàï÷ûãà áàëà±àí ûéûí 2 êµíµãýð äèýðè õà÷àéäààáûïïûò. Äìèòðèé Ôåäîñååâè÷ ýïïèòèí êóðäóê, óó ñèòèìèí ñµðµí êûґàë±àòûíàí ýëåêòðîýíåðãèÿ áîïïóðóîґà áóîëàð. Áèëèãèí áèèð ýðý íîñóîґó òóòòàðãà êіІµëëýýõïèò. Îòòîí óó 5 íàñîñíàé ñòàíöèÿ òèãèíý÷÷è µëýëýýòý±èíý ýðý µ÷µãýéäèê êýëýð êûàõòààõ.  Áó ñèòèì óґóíà 149 êì, ñèðèíýí ñµëáý óñòóí êýëýðý 47,5 êì. ÌýІý-ÕàІàëàñêà áèèð ûé êóðäóê àéàííûûð, îíòîí Áµòýéäýýõòýí Òóîðà-ʵіëãý äèýðè ýìèý áèèð ûé èґèíýí êýëýð. Áûéûë ýáèè µï êіðµëëýí óîïïóòóí òіëііòµáµò. Ìàéàòòàí 110 êÂò êûàìòàëàõ óîò ñèòèìý ñàëãûû òàðäûëûííà±ûíà ýðý,  áó áîïïóðóîñ êûàëëûà±à.

Äìèòðèé ÍÀÓÌÎÂ:

— Äüûàëà õàð÷ûòûãàð áóîëáàòàõ, êýïñýòèè ñµðµíµí іéäµіõõý íààäà. Ñèí áèèð óó ñèòèìý áààð, µëý-õàìíàñ áàðàð, àìîðòèçàöèÿòà áàðà òóðàð, êûðàíû äà õà÷àéäààáûòûІ èґèí µëýґèòòýðèІ áààëëàð. Îë ýðýýðè, ñûë ààéû 1 ìіëµéµіí êóáîìåòð ýðý óóíó êóòàð áóîëëà±ûíà, õàñ ñûëûíàí Òààòòà±à òèèéýðèé? Ìàéàòòàí 110 êÂò-ëààõ ýëåêòðîýíåðãèÿíû à±àëëàõõà ýðý ñèòèì áýéýòèí óéóíóî±à.

Èãîðü ÃÀÂÐÈËÜÅÂ, «ÂîñòîêÑèáðåãèîíâîäõîç» ôåäåðàëüíàé ãîñóäàðñòâåííàé òýðèëòý èíæåíåðý:

— «Јëµіíý-Òóîðà ʵіë» ñèòèìèí µñ óëóóґó, ÌýІý-ÕàІàëàґû, ×óðàï÷ûíû óîííà Òààòòàíû õàà÷÷ûéàð óó ñèòèìèí òóòóó áàñòàêû òµґµìý±ý äèýí ààòòûûð ýòèáèò. Èòè ñà±àëààґûí ýðý. Êýëáèò óóíó òàáàòûê òóґàíûûãà µëýëýґèýõòýýõ, óóíó õàñ áèèðäèè ûàëãà òèðèýðäèýõòýýõ, êèґè èґýð ûðààñ óóòóí íóîðìàòûãàð ýïïèýòòèèð ãûíà îІîðóîõòààõ, äüîììóòóãàð µëý ìèýñòýòèí òàґààðûàõòààõ ýòèáèò. Èòèííý µëý ñèòý áàðáàòà. Òóãó ãûíûàõõà ñіáµé? Áàñòàòàí òóðàí, áó ñèñòåìàíû òîëîðó µëýëèèð êûà±àð êèëëýðèýõõý. ÑàІàëûû òûûí êèëëýðýììèò ãîñóäàðñòâåííàé ïðîãðàììàòà îІîðóî±óІ. ×îï÷óëààí µëýëýýґèí êèèðý èëèãèíý èòè õàéäàõ äà êûàëëûà ñóî±à. Ãîñóäàðñòâåííàé áþäæåêêà êèèðäý±èíý ýðý êûàëëûà±à. Óëàõàí îáùåñòâåííàé õàìñààґûí íààäà. Ó÷óîíàéäàð  Ñàõà ñèðèãýð áàñòàêû ìýІý òóòóóëàð – óó ñèòèìèí òóòóóëàðà äèýí ìýýíý±ý ýïïýòòýð. Ìàííûê óëàõàí òóòóó áýéýáèòèãýð òóґàëààõ áóîëàðûãàð µëýëýґèýõõý.

 Èâàí ÔÈËÈÏÏÎÂ, Õàéàõñûò íýґèëèýãèí îëîõòîî±î, ×óðàï÷û:

— Êûðäüûê, áµãµІІµ òóðóãóíàí, ìàííûê áààðà±àé òóòóó òóґàòà êûðà êóðäóê. 2001 ñ. êµґµí Õàéàõñûêêà óó êýëèèòèí êіðñіð áûðààґûííüûêêà Ïðåçèäåíò Ìèõàèë Íèêîëàåâ: «Íýґèëèýê áàґûëûêòàðà, Òûà õàґààéûñòûáàòûí ìèíèñòåðñòâîòûí µëýґèòòýðý,  àíû ýґèãè ýïïèýòèíýñêèò êýëëý. Áó óó ñèòèìèí ñàëãûû ñàéûííàðûûãà ýïïèýòèíýґè ýґèãè ûëà±ûò», — äèýáèòý. Õààéàð, ýëáýõ ñèðè ñèèãèðäýð òóґóíàí áîïïóðóîñ òóðóîõòààõ. 

Быґыттары, шлюз-регулятордары оІоруу

Âèêòîð ÌÀÊÀÐÎÂ, «Ìåëèîðàöèÿ» ÀÀÎ êûëààáûíàé èíæåíåðý, ×óðàï÷û:

— 2007 ñ. óëàõàí óó êýëýí ãèäðîòåõíè÷åñêàé òóòóóëàð ýìñý±ýëýýííýð, іðіìµіІІý íààäûéàëëàð. Èòè õàëààІІà Òààòòà µðýõ ñµííüµãýð áààð áûґûòòàð óóíó àґàðáàêêà, àґûòàëààáûïïûò êûàéàí ñàáûëëûáàêêà òóðàëëàð. Óðóêêó øëþç-ðåãóëÿòîðäàðáûò ýðãýðýí áµòòµëýð. ÑàІà òåõíîëîãèÿíàí òèìèð-áåòîí ðåãóëÿòîðäàðãà ñîëáóéóîõõà. Ñûëûí àõñûí íýґèëèýêòýðãý óó òèèéáýò áóîëàí èґýð. Óëàõàí êµіëëýðè äèðèІýòýí áèýðèýõõý, áûðàéûàêêà óðîâåííàé ðåãóëÿòîðäàðû òóòàðãà µëýëýґèýõõý, óó ñèòèìèí ×óðàï÷û óëóóґóí õîòó íýґèëèýêòýðèãýð òàðäûûíû ñà±àëûàõõà íààäà. Áûðàéûàê áûґûûòûíàí µñ óëóóñ 14 íýґèëèýãý óóëàíûàõòààõ.

Àëåêñàíäð ÀÐÃÓÍÎÂ, Òààòòà óëóóґóí Ìóííüà±ûí áýðýññýäýýòýëý:

— Òààòòàëàð óóòòàí ýìñý±ýëýýáèò óëóóñïóò. Áèëèãèí óó êýëýð òµãýíèãýð õàґààíàð äà ñèðáèò ñóîõ. Óóòòàí õàðûñòàíàð µëýëýð óîííà øëþç-ðåãóëÿòîðäàðáûò ñèïïýêêý òóðàëëàð. ÄüèІèíýí, ýëáýõ µëý ûûòûëëàð, îë ýðýýðè îëîð  êіìµñêýëëýðý ñóîõ.

Åãîð ÏÀÂËÎÂ, Òààòòà íýґèëèýãèí áàґûëûãà, Òààòòà:

— Êûéûãà Ñèêêýñ áûґûòà òóòóëëàí èґýí òîõòîîí òóðàð. ×іðêііõõі, Ûòûê ʵіëãý, Ïîáåäà±à áûґûòòàð áûðàéûàêòàðà îІîґóëëàí áàðàí, òóòóëëóáàòûëàð. Áûґûòòààґûí áîïïóðóîґóí õàéààí äà êèëëýðèýõõý íààäà.

Âàñèëèé ÑÀÁÀÐÀÉÊÈÍ, ÐÑÔÑÐ íîðóîòóí µіðý±èí òóéãóíà, èèòýð-µіðýòýð µëý áýòýðýýíý, Òààòòà:

— Óóíó õàґààíûàõõà íààäà. Êûéûãà áààð Áýñ Ґðýõ 50-70  ãàëààõ óëàõàí àëààґû іІіéіí èґýí Òààòòà±à áàðàð. Îííî 20 ìåòðýëýýõ áûґûòû îІîðîð êèґè èòè àëààґû óóíàí òîëîðóî ýòý. Îéî±îñ µðýõòýðãý áóîð áûґûòòàðû îІîðäóëàð. Áó áîïïóðóîñêà ãîñóäàðñòâåííàé ïðîãðàììàíû ûëûíûàõõà äèýíè іéµµáµí.

Íèêîëàé ÒÓËÀÑÛÍÎÂ, Îêòÿáðüñêàé íýґèëèýê áàґûëûãà, Òààòòà:

— Òààòòà ñµííüµãýð îëîðîð íýґèëèýêòýðãý áûґûò õàéààí äà íààäà. Ûòûê ʵіë óóãà áàðûûòûí áèèð áèðè÷èèíýòèíýí êýëáèò óóíó ñàòààí ñàëàéáàïïûò áóîëàð. Ãèäðîòåõíè÷åñêàé òóòóóëàðáûò ñóîõòàðà àòàõòûûð. ×іðêііõõі óóíó àòûí àëààñòàðãà õàëûòûàõïûòûí íààäà. Êûðàòà 3-3,5 ìіë. êóáîìåòð óóíó õàëûòàð êûàõòààõïûò. Ãîñóäàðñòâåííàé ïðîãðàììà îІîґóëëàí, µáý-õàð÷ûòà êіðµëëýðý áóîëëàð õàìñààґûí òàõñûà ýòý.

Àëåêñàíäð ÑÒÀÐÎÑÒÈÍ, Îäüóëóóí íýґèëèýãèí áàґûëûãûí ñîëáóéàà÷÷û, ×óðàï÷û:

— ʵіëµ äèðèІýòèèãý àòòûãàð áààð êóðààíàõ ñèðè õàñòàðûûíàí äüàðûêòàíûàõõà. Îäüóëóóíòàí 5 êì ñî±óðóó Òààòòà ñµííüµãýð èêêè òóìóñ èêêè àðäûãàð òî±îîñòîîõ ñèð áààð. Èòèííý øëþç-ðåãóëÿòîðû òóòóó áîïïóðóîґóí êіðµіõõý. Èòè ñèðòýí êèðáèè ñà±àëàíàð. Òààòòà óîïñàé ñµííüý. Ëàìïà±à, ÍýëèìІý ýìèý óëàõàí óóíó õàґààíàð ñèð áààð. Áýðý áûґûòà ýìèý îІîґóëëàí õààëàðà áóîëëàð. Òààòòà ñµííüµãýð îëîðîð íýґèëèýêòýðãý ìóííüàõ äóó, ñåìèíàð äóó òýðèéýí õàñ áèèðäèè áûґûò òóðóãóòòàí ñà±àëààí, óó êèèðýð-òàõñàð òàґûìûòòàí êіðіí, êýýìýéèí áûґààðàí êýïñýòèýõõý íààäà. Î÷÷î±óíà «Јëµіíý — Òóîðà ʵіë» ñèòèì óóòóí ñàëãûû áûðàõòàðûûíû áýëýìíýýõ êіðñµіõïµò. 

Ìèõàèë ËÎÑÊÈÍ, ×óðàï÷û óëóóґóí áàґûëûãûí áàñòàêû ñîëáóéàà÷÷û:

— Ãèäðîòåõíè÷åñêàé òóòóóëàð ñµðµííýýí 2006-2007 ññ. õàëààí óóòóãàð àëäüàììûòòàðûí òµìµãýð êóðààíàõ ýáýòýð òîëîðóòà ñóîõ òóðàëëàð. Êóðààí êýìíýðãý Òààòòà µðýõ ñµííüµãýð óóíó êèëëýðèýõòýýõ Ñèðè Õîëëî±îñ áèëèãèí êóðààíàõ. Ðåñïóáëèêà ñàëàëòàòûòòàí êýëòýéäèè êіìіíµ ýðýéáýêêý ýðý, áýéýáèò ýìèý êіìіëііõ áóîëóîõòààõïûò. Èñêóññòâåííàé àðäàõòàòûû áîïïóðóîґóí ýáèè äüàґàë áûґûûòûíàí êèëëýðèý±èІ. À±ûéàõ ñûëûíàí «Ìàí÷ààðû îîííüóóëàðà» ûûòûëëûàõòàðà. Îííî óóíàí òîëîðó õàà÷÷ûëëûûëààõ áóîëóîõòààõïûò. 10-÷à òûґ&uci